ZİLYETLİK NEDİR?
Bir hukuki terim olan zilyetlik EŞYA HUKUKUNDA karşımıza çıkmaktadır. Türk medeni kanununda düzenlenmiştir. Kelime anlamı olarak zilyetlik; sahibi kendisi olsun olmasın, bir malı kullanmakta olan, bir süredir elinde bulunduran kimse demektir. Hukuki olarak ise: zilyetlik fiili hakimiyet olarak adlandırılır. Fiili hakimiyeti elinde bulunduran kişiye de zilyet denir. Zilyet, mal üzerinde fiili hakimiyet bulunduran gerçek veya tüzel kişilerdir.
Taşınmaz üzerindeki irtifak haklarında ve taşınmaz yüklerinde hakkın fiilen kullanılması zilyetlik sayılır.
Zilyetlik ve mülkiyet farklı kavramladır. Zira zilyet olmak için bir eşyanın maliki olmak gerekmemekte; fiili olarak hakimiyetin sağlanması yeterli kabul edilmektedir.
Mülkiyet mal üzerindeki hak, zilyetlik malın kullanım hakkını elinde bulundurmaktır. Malik gerçek sahip iken, zilyet mal üzerinde kullanma hakkına sahip olan kişidir.
Zilyet olmak için temelde iki şartın gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
- Zilyet olma iradesi
- Fiili hakimiyet
Bir kişinin bir şey üzerinde zilyet olabilmesi için zilyetlik iradesine ve fiili hakimiyete sahip olması gerekir. Yani kazara ele geçmiş olan, bilinçsiz olarak bünyesine alınmış eşyalar üzerinde kişilerin zilyet olduğu kabul edilemeyecektir. Bilindiği gibi zilyetlik bir hak değil hukuki durumdur. Genellikle zilyetliği elinde bulunduran zilyedin, haklı bir gerekçeyle zilyetliği elinde bulundurup bulundurmamasına bakılmaz. Bir hakka dayanmamakta ancak hukuki sonuçlara sebep olmaktadır.
Zilyetlik Nasıl Kazanılır?
Zilyetliğin kazanılmasının çeşitli yolları vardır.
- Zilyetliğin Aslen Kazanılması: Bir eşya üzerinde kişinin başkasının rızası olmaksızın kendi iradesiyle fiili hakimiyet kurmasıdır. Zilyetlikte aslen kazanmaya sahipsiz eşyalar, yakalanan hayvanlar mesela balık tutmak örnek verilebilir.
- Zilyetliğin Devren Kazanılması: Bir kişinin eşya üzerindeki fiili hakimiyeti bilerek ve isteyerek başkasına devretmesi suretiyle zilyetlik devredilir. Zilyetliği kazanan kişinin zilyetliği daha önce eşyayı zilyetliğinde bulunduran kişinin rızasına dayanmaktadır. Örneğin satışla zilyetlik devredilebilir. Bir kişinin ölümü nedeniyle eşya üzerindeki zilyetliğin mirasçı tarafından kazanılması da devren kazanmadır.
- Zilyetliğin Tesisen Kazanılması: Zilyedin kendi zilyetliğini muhafaza ederek, eşya üzerinde başkası için de zilyetlik tanımasıdır.
ZİLYETLİK ÇEŞİTLİ TÜRLERE AYRILMAKTADIR
Asli Zilyetlik – Fer’i Zilyetlik
Asli zilyet asıl zilyet anlamındadır. Bir şeye malik sıfatıyla sahip olanlar o şeyin asli zilyedidir. Fer’i zilyetlik ise yan zilyetlik anlamında asıl zilyet sayesinde zilyetlik sahibi olandır. Asli ve fer’i zilyetlik genellikle birden fazla zilyetliğin ortaya çıkması halinde görülür. Asli zilyet fer’i zilyete göre daha niteliklidir. Feri zilyet zilyetliğini asli zilyete dayandırmaktadır. Asli ve fer’i zilyete örnek olarak evini birine kiralayan kişi asli zilyet, evi kiralayıp kullanan kişi ise fer’i zilyettir.
Dolaylı Zilyet – Dolaysız Zilyet
Dolaysız zilyet, eşya üzerindeki fiili hakimiyeti doğrudan kullanan kişinin zilyetliğidir. Dolaylı zilyet ise eşya üzerindeki fiili hakimiyeti bir başkası aracılığıyla, eşyanın malikinin rızası ile kullanan kişinin zilyetliğidir.
Tek Başına Zilyetlik – Birlikte Zilyetlik
Tek başına zilyetlik, bir eşya üzerinde yalnızca tek bir kişinin zilyet olmasıdır. Birlikte zilyet ise bir zilyet üzerinde birden fazla kişinin zilyet olmasıdır. Birlikte zilyet iki şekilde olabilir. Birlikte zilyet olanlardan her biri eşya üzerindeki zilyetliğini diğerlerinden bağımsız olarak kullanabiliyorsa müşterek zilyetlik; birlikte zilyet olanlar o şeyi ancak birlikte kullanabiliyorlarsa yani diğer zilyetler olmadan zilyetlik kullanılamıyorsa iştirak halinde zilyetlik diğer adıyla elbirliği zilyetlik vardır.
Hakka Dayanan Zilyet – Hakka Dayanmayan Zilyet
Hakka dayanan zilyet, zilyetin zilyetlik durumunu bir hakka dayandırmasıdır. Hakka dayanmayan zilyet ise zilyetin zilyetliğinin herhangi bir hakka dayanmamasıdır. Örnek olarak hırsız bir malı çaldığında artık hırsız o malın zilyedidir. Ancak hırsızın mal üzerindeki zilyetliği hakka dayanmayan zilyetliktir.
Zilyetliğin Sona Ermesi: Zilyetlik eşya üzerindeki fiili hakimiyetin ortadan kalkması ile sona erebilir. Ancak fiilî hâkimiyetin geçici nitelikteki sebeplerle kullanılmaması veya kullanma olanağının ortadan kalkması zilyetliği sona erdirmez. Yani geçici süreyle, zilyetliğin fiili hakimiyeti ortadan kaldırmadan kullanılmaması halinde zilyetlik son bulmaz.
Zilyetlik Davaları
Zilyetliğin Gaspında İade ve Tazminat Davaları; Başkasının zilyet bulunduğu bir şeyi gasp eden kimse, o şey üzerinde üstün bir hakka sahip olduğunu iddia etmiş olsa da eşyayı iade etmek zorundadır. Zira kanunen zilyet konumundaki kinin fiili hakimiyetinin devamlılığı öncilenmektedir. Zilyetliği gasp edilen kişi gasp edenden malın iadesi dava yoluyla talep edebilir. Davalı, o şeyi davacıdan geri almasını gerektirecek üstün bir hakka sahip olduğunu derhâl ispat ederse onu geri vermekten kaçınabilir.
Dava, şeyin geri verilmesine ve zararın giderilmesine yönelik olur.
Zilyetliğe Saldırı Halinde Açılacak Dava; Birinin zilyetliği saldırıya uğradığında zilyetliği saldırıya uğrayan kişi bu saldırıya son verilmesini isteyebilir. Saldırıda bulunan, şey üzerinde bir hak iddia etse bile; zilyetliği saldırıya uğrayan, ona karşı dava açabilir. Dava, saldırının sona erdirilmesine, sebebinin önlenmesine ve zararın giderilmesine yönelik olur.
Zilyetliğe karşı saldırı sona erse dahi saldırı tekrar edilecek olursa saldırının sebebinin önlenmesini de talep edebilir.
Zilyetlik Davalarında Hak Düşürücü Süre ; Zilyetliğin gaspı ve saldırıdan dolayı dava hakkı, zilyedin fiili ve failini öğrenmesinden başlayarak iki ay ve her halde fiilin üzerinden bir yıl geçmekle düşer.
Av. Kübra Nur SAKMANLI
